Neverovatna lepota nedaleko od Kragujevca

U Dubrovačkom arhivu čuva se povelja kojom je 1405. godine despot Stefan Lazarević potvrdio trgovačke povlastice Dubrovčanima. U povelji se pominje i „slavni grad Borač“ čiji se tragovi danas nalaze u blizini Knića, u Gornjoj Gruži, 15 kilometara od Gornjeg Milanovca. Koliko je ovaj podatak poznat široj javnosti ne možemo sa sigurnošću tvrditi.

Grad je ucrtan na karti mletačkog kartografa fra Maura, što ukazuje na važnost koju je imao tokom srednjeg veka. Kada se grad prvi put pominje u starim dokumentima?

‒ Poznati podaci u kojima se pominje grad Borač odnose se na ugarski upad u Srbiju 1389. godine, kada je Žigmund Luksemburški zauzeo gradove Borač i Čestin. Dolaskom na vlast Đurđa Brankovića, pored izgradnje smederevskog grada, započeli su radovi na utvrđivanju ostalih srpskih gradova među kojima je i grad Borač. Kamen korišćen prilikom izgradnje donošen je iz obližnjeg kamenoloma. Tokom vladavine despota Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića Borač je zadržao privredni značaj i bio sedište „vlasti". U njemu je živeo jedan od najvećih dostojanstvenika i vlastelina tog vremena ‒ Radič Postupović. On je bio rodom iz tih krajeva, poznat kao ktitor manastira Vraćevšnice.

Turci su Borač prvi put zauzeli 1438. godine, nakon čega je ubrzo vraćen despotu Đurđu, ali skoro dve decenije kasnije osvojio ga je Mehmed II Osvajač 1459. godine. Iz vremena turske vladavine nema poznatih podataka, pretpostavlja se da je tada grad izgubio svoj strateški značaj te je zapusteo, objašnjava Đorđe Milovanović.

Danas su tragovi gradskih zidina postali sastavni deo guste grabove i bukove šume na brdu. Stena nadmorske visine 507 metara, nad kojom leži srednjovekovni Borač vulkanskog je porekla i predstavlja geološki i geomorfološki fenomen?

‒ Da, sadrži andezit i dacit. Inače, Borački krš je stavljen pod zaštitu 2018. godine kao prirodno dobro od izuzetnog značaja (odnosno prve kategorije) da bi se očuvale kombinacije geoloških i mikroklimatskih okolnosti koje omogućavaju opstanak karakteristične flore i faune u ovom regionu. Istorijska celina starog grada je uklopljena u prirodne vrednosti. Borački krš zaista ima posebnu energiju!

Strme litice iznad kojih se uzdizao grad, obezbeđivale su kontrolisanje prilaza, ali su istovremeno uslovile nepravilnu osnovu grada ‒ koja je u potpunosti prilagođena konfiguraciji terena. Grad je bio podeljen na gornji i donji nivo. Danas uočavamo donžon kulu, temelje crkve uklopljene u okviru zidina i ostatke stambenih zgrada, inače pojava tvrđanskih crkava je retka.

Kako je grad bio organizovan?

‒ Na osnovu dosadašnjih saznanja pretpostavlja se da je grad imao šest kula, od kojih posebnu pažnju privlači kula kružne osnove, poznata kao Bela kula, za koju Feliks Kanic pretpostavlja da je rimska. Nedaleko od ove kule su ostaci građevine za koju se pretpostavlja da je crkva koja je u narodnom predanju pripisana caru Dušanu; on je tu boravio oko 1350. godine.

U gornjem gradu su moguće bile smeštene vojna posada i uprava, a u donjem skladištu stanovi i drugi objekti. Služio je i da se u njemu skloni okolno stanovništvo prilikom neprijateljskih napada jer je zahvaljujući svom položaju dugo mogao da odoleva u takvim situacijama. Ovo mesto je u ratovima u prošlom veku takođe služilo kao zbeg i sklonište od neprijatelja.

Od istraživača srednjovekovnog utvrđenja izdvajamo Milana Milićevića i Jovana Miškovića s kraja 19. veka, kao i putopisca Feliksa Kanica. Svakako, ističu se napori profesora Aleksandra Deroka, koji je uradio prvi plan grada 1950. godine i profesora Đ. Boškovića, koji je taj plan dopunio. Vi ste sa kolegama iz Zavoda dali značajan doprinos da se skrene pažnja na ovaj važan spomenik prirode i kulture.

‒ Srednjovekovni grad Borač kategorisan je kao kulturno dobro od velikog značaja 1983. godine. Međutim, i pored toga neophodno je vršiti arheološka istraživanja koja će pružiti potpuniju sliku o ovom utvrđenju, istakao je Đorđe Milovanović.

Izvor: RTS